دن کیشوت دوره 2 جلدی نشر ثالث

معرفی کتاب دن کیشوت

کتاب دن کیشوت در قرن هفدهم میلادی به دست دن میگل د سروانتس ساآودرا رمان نویس - نقاش - شاعر و نمایشنامه نویس اسپانیایی نوشته شد. این رمان از پایه های ادبیات کلاسیک اروپا به حساب می آید و یکی از بهترین آثار ادبی جهان است. از این داستان زیبا و شگرف نمایشنامه ها - اپراها و فیلم های سینمایی زیادی ساخته شده و علی رغم تحولات و تغییراتی که در طی چند قرن گذشته در ذوق ادبی به وجود آمده هنوز هم از پرخواننده ترین کتابهای جهان است.

شاید تاکنون هیچ کتابی به اندازه کتاب دن کیشوت این همه مورد عشق و علاقه ملت های گوناگون نبوده است. بسیاری از کتاب ها هست که تنها به یک قوم و ملت اختصاص دارد و از حدود مرز یک کشور فراتر نمی رود، بسیاری دیگر نیز هست که در میان ملل دیگر هم خواننده دارد ولی تنها مورد پسند گروه روشنفکران با مردم عادی یا طبقات ممتاز است. اما «دن کیشوت» همه حصارهای جغرافیایی و نژادی و اجتماعی و طبقاتی را درهم شکسته و نام خود را با دنیا و بشریت توام ساخته است. همین بس که این رمان از ابتدای قرن هفدهم تاکنون بیش از هزار بار به بیشتر از سی زبان مختلف منتشر گردیده و تنها در شوروی از سال 1917 به این طرف پنجاه مرتبه و هر بار در 900000 نسخه و به چهارده زبان ترجمه و تجدید چاپ شده است. از این داستان شگرف سرورانگیز، خلاصه ها فراهم آورده اند، نمایشنامه ها پرداخته اند، و بارها آن را به صورت بالت و اپرا و فيلم سينما مجسم ساخته اند، و «دن کیشوت» علی رغم تحولات و تغییراتی که در طی چند قرن گذشته در ذوق ادبی رخ داده هنوز از پرخواننده ترین کتاب هاست.

البته باید دانست که دن کیشوت از لحاظ تکنیک و فن داستان نویسی چندان برجسته نیست و نویسنده را هم نمی توان از سهو و اشتباه مبرا دانست.

با این همه، و با این که دن کیشوت یک اثر کامل هنری نیست، در شمار عالی ترین و بزرگ ترین داستان های جهان قرار دارد. به گفته یکی از منتقدان، «بعضی آثار هنری آن قدر درحد کمال است که از حد بشری فراتر می رود و مافوق قدرت خلاقه انسان قرار می گیرد، ولی دن کیشوت آن قدر بشری است که از کمال دور می شود.» ببینیم که آفریننده «دن کیشوت»، این وجودی که قرن هاست اذهان بشری را به خود مشغول داشته است، کیست و چگونه می زیسته است:

میگل دوسر وانتس ساودرا در شهر آلكالا از شهرهای اسپانیا چشم به جهان گشود. پدرش از طبیبان دوره گرد بود که از شهری به شهر دیگر می رفت. میگل خردسال در بیشتر این مسافرت ها همراه پدر بود. هرگز به مکتب نرفت و مانند ماکسیم گورکی مدرسه و دانشکده ای جز صحنه اجتماع ندید.

جوانی جسور و شمشیرزن بود و به سیر و سفر دل بستگی داشت. در سن بیست و سه سالگی به ایتالیا رفت و سپس به خدمت درقشون پرداخت، هنگامی که بیست و پنج ساله بود (سال ۱۵۷۲) در یک نبرد دریایی شرکت جست و چندین زخم برداشت و دو سال بعد به گروهی که در کار اکتشافات دریایی بودند پیوست. مدتی در تحت فرماندهی دون ژوان اتریشی خدمت می کرد، اما در سال ۱۵۷۵ هنگام مراجعت به اسپانیا به دست اعراب اسير گردید و در الجزایر به زندان افتاد و به غلامی رفت. پس از یک سال بردگی دست به فرار زد، ولی توفیق نيافت، دوباره اسیر شد و مشقت و خواری بسیار کشید. پدر و مادرش چند کیسه زر برای باز خریدن او به الجزایر فرستادند که بسنده نبود، پس از سعی به فرار نافرجام دیگری به نزد حسن پاشا والی الجزایر برده شد و او زرخرید فراری را از خداوندش خرید، چندی بعد سروانتس اسیر، نامه ای به وزیر خارجه اسپانیا نوشت و طرحی برای تسخير الجزیره تقدیم داشت که مقبول نیفتاد. سرانجام بر اثر کوشش پدر و مادر و همراهی بازرگانان مسیحی ساکن الجزیره، طوق بندگی از گردن سروانتس باز شد و او به پرتغال رفت. در سال ۱۵۸۱ مأموریتی به عهده او گذاشته شد که به «اوران» برود، پس از انجام این مأموریت، در جنگ های «آزورس» شرکت کرد، چندی بعد دخترکی را به همسری برگزید، ولی این ازدواج به زندگی آشفته و نابسامانی های او آرامش نبخشید.

*** خريد کتاب دن کیشوت ترجمه محمد قاضی ***

در این ایام، سروانتس قصد آن کرد که قلم خود را بیازماید و از راه نویسندگی امرار معاش کند. تا سال ۱۵۸۷ به نوشتن نمایشنامه هایی مشغول بود که خود، آن ها را «قابل ستایش» می دانست، ولی در حقیقت ارزش چندانی نداشتند، (سروانتس به استعداد نظامی خود هم بیش از حد می بالید و حتی استمداد خود را در این زمینه بیش از نویسندگی می دانست.) شعر هم می سرود ولی به گفته لوپ دووگا، نمایش نویس معروف هم زمان سروانتس، «در تمام اسپانیا شاعری به بدی سروانتس دیده نشده است.» در سال ۱۵۸۴ رمانی به نام «گالايتا»، نوشت که برای او کسب شهرتی کرد، درباره این کتاب گفته اند که: «هرچند از فصاحت و روانی نشر دوران رنسانس برخوردار است، تصنعی در نهاد آن است که رئالیسم پر غذا و درخشان سروانتس را دچار خفقان می سازد.». خود سروانتس نیز بر این نکته واقف بود و درباره کتاب خود می گفت: «چیزی بر می انگیزد ولی به نتیجه ای نمی رسد.»

سروانتس که دریافته بود نمی تواند از برکت قلم خود نانی به دست آورد، به شهر «ویل» رفت (۱۵۸۷ ) تا کاری پیدا کند. شغلی که به او محول گردید رسیدگی به امور خواربار یکی از نواحی بود، ولی این کار هرگز وی را دلگرم نداشت، پس از چندی عریضه ای به پادشاه نوشت و با یادآوری خدمات و فداکاری های خود درخواست کرد که شغلی در مستعمرات اسپانیا در امریکا به او واگذار کنند. در پاسخ او نوشتند که «بهتر است در جایی که به خاک وطن نزدیک تر باشد کاری بجوید.» بیکاری و استیصال، زندگی ناسازگار او را ناسازگارتر ساخت. در حدود سال ۱۵۹۰ دچار چنان تنگ دستی و مذلتی گردید که برای خرید جامه مبلغی به قرض گرفت.

پس از این دوران، سروانتس از ناچاری دوباره به سوی اقلیم ادبیات بازگشت و با ناشری قرارداد بست که شش نمایشنامه بنویسد و برای هرکدام پنجاه «دوكا» بگیرد، مشروط بر این که هر یک از آن ها، به تشخیص ناشر، «از بهترین نمایشنامه هایی باشد که تاکنون در اسپانیا نوشته شده است.» اما سروانتس از این قرارداد هم حاصلی بر نداشت، سروانتس از همه جا رانده شد و دوباره به «سویل» بازگشت و این بار مأمور وصول مالیات گردید، اما در سال ۱۵۹۷ به علت غفلت و ناآشنایی به آداب کسب و کار و فن حسابداری، از صندوق کسر آورد و پس از بازخواست از خدمت منفصل گردید و بیش از پیش در گرداب فقر و فاقه فرو رفت. هنوز به یقین معلوم نشده است که سروانتس سه سالی را که پس از انفصال بر او گذشته چگونه سر کرده است. به قولی به زندان افتاده و تا سال ۱۶۰۰ در آن جا بوده و بنابراین قسمتی از شاهکار خود «دن کیشوت» را در زندان نوشته است.

قسمت اول دن کیشوت نخستین بار در سال ۱۶۰۵ به چاپ رسید و از همان ابتدا در اسپانیا و پرتغال مورد استقبال بی سابقه ای قرار گرفت، در «دائره المعارف بريتانيا» نوشته شده است که: «محبوبیت آنی دن کیشوت بیشتر ناشی از تنوع حوادث آن و غنا و فراوانی کمدی و مضحکه های آن و شاید هم ناشی از تازیانه هایی بوده که در این کتاب بر تن معاصران برجسته و ممتاز فرود آمده است؛ غم نهفته و بی سر و صدای آن، انسانیت عظیم آن، و انتقاد ناقدی که در آن از زندگی شده است، به کندی مغتنم شمرده شد.»

قسمت دوم دن کیشوت پس از ده سال، یعنی در ۱۶۱۵ منتشر گردید. (قبل از آن نویسنده دیگری را به قصد استفاده شخصی و یا به این خیال که سروانتس پیر درمانده دیگر توانایی نوشتن قسمت دوم را ندارد، کتابی را که در حقیقت مکمل قسمت اول دن کیشوت بود نوشته و منتشر کرده بود.) در قسمت دوم، طنز و هجای سروانتس پخته تر و ظریف تر است، اسلوب نگارش او تکامل بیشتری یافته و شخصیت های درجه دوم آن خیلی بهتر از قهرمان های درجه دوم قسمت اول کتاب تصور شده اند. نخستین قسمت «دن کیشوت» در سال ۱۶۱۲ به انگلیسی و در سال ۱۶۱۴ به فرانسه ترجمه گردید. سروانتس به اوج شهرت رسید ولی این شهرت ثروتی نصیبش نکرد و هم چنان «سربازی پیر و فقیر» ماند.

دن کیشوت انتقادی هجایی و طنزآمیز از بیهودگی ها و ابتذالات نظام پهلوانی است که در عصر سروانتس رو به زوال می رفت، در آن دوران اسپانیا امپراتوریِ عظیم و ثروتمندی بود، طبقه حاکمه از اشراف و نجیب زادگان تشکیل می شد، اما بازرگانان که از برکت داد و ستد با مستعمرات ثروت بسیار اندوخته بودند روز به روز نفوذ و اقتدار بیشتری می یافتند. ثروت بازرگانان محور اجتماع بود و از این رو نجیب زادگان و شوالیه ها که یکی به اصل و نسب و دیگری به زور بازوی خود تکیه داشت، به تدریج جای خود را در عرصه اجتماع تنگ تر می دیدند. سروانتس، هنرمند بزرگ، نمی توانست این تحولات اجتماع را ندیده بگیرد. او که عمری را در نابسامانی و نامرادی و فقر و مشقت گذرانده بود، هرگز به دامان تیره یاس و بدبینی پناه نبرد و کتابی نوشت که قرن هاست آدمیان را دل زنده و خندان نگاه داشته است. او نیز مانند بتهوون، در زیر بار سنگین ترین رنج ها سرود شادمانی سر کرده و از اندوه، شادی آفریده است.

*** خريد اینترنتی کتاب دن کیشوت ***

اکنون که سروانتس را شناختیم خوب است با آفریده او، دن کیشوت، نیز آشنا شویم.

دن کیشوت نجيب زاده ای است که در دورانی که شوالیه گری (عیاری و پهلوانی قرون وسطایی) دیگر رونقی ندارد می خواهد بساط پهلوانی علم کند، قصد او این است که به اوهام و تخیلات خود، که در نتیجه شب و روز خواندن داستان های بهلوانی در ذهن او خانه کرده است، صورت واقعیت بخشد. با آن که توانِ آن ندارد که مگسی را از خود براند، زره می پوشد و کلاه خود بر سر می گذارد و زوبین در دست و شمشیر بر کمر بر اسبی ناتوان تر از خود سوار می شود و در جستجوی حوادث و ماجراهای پهلوانی سر به دشت و بیابان می نهد، اما واقعیت های زندگی کجا و اوهام و پندارهای او کجا؟ دن کیشوت بی هدف نیست و افکار و آرمان های عالی دارد، ولی چون واقعیت ها با او سرِ یاری ندارند و زندگی با اندیشه های او جور در نمی آید، به جنگ واقعیت می رود. نبرد تن به تن او با آسیاب های بادی زنده ترین نمونه درافتادن خودسرانه و کورکورانه او با مظاهر عینی و واقعی حیات است.

خیال بافی قوت و غذای روزانه دن کیشوت است. کاروانسرای مخروبه را قلعه مستحکم، رهگذران بی آزار را جادوگران بدکار، زنان خدمتکار و روسبیان را شاهزاده خانم ها و آسیاب های بادی را دیوان افسانه ای می پندارد؛ ماهی دودی در ذائقه او طعم ماهی قزل آلا و بع بع میش ها و بره ها در گوش او صدای شیهه اسبان و غریو شيپورها و بانگ طبل ها را می دهد .

سرپیچی و یا ناتوانی از درک واقعیت موجب می شود که دن کیشوت قدرت سنجش و تشخیص خود را از دست بدهد و با نیروها و عواملی که قدرتشان چندین برابر توان اوست در افتد، و سرانجام هم، شکست ها و تو سری خوری ها و رسوایی های به بار آورده را نه از ضعف خود، بلکه ناشی از «عواملی دیگر» بداند و پس از آن که از بیست تن گردن کلفت چوب و چماق خورده است، خود را این گونه تسکین دهد که: «قطعا چون از قواعد و قوانین پهلوانی سرپیچی کرده ام خداوند جنگ این کیفر را در حق من روا داشت تا تنبیه شوم.»

دن کیشوت در ضدیت لجوجانه خود با واقعیت ها به جایی می رسد که دیگر تجربه های روزمره و تلخ زندگی در عوض این که او را بیدار سازد و به خود آورد، سر در گم تر و مغرورتر و خودستاتر می کند و از این رو، هر لحظه در سراشیبی سقوط دردناک و اجتناب ناپذیر خود بیشتر می لغزد. هربار که ضربات شدیدتری می خورد و چک و چانه و دنده هایش بیشتر خرد می شود، بیشتر رجز می خواند و باد در آستین می اندازد. و همین رجزخوانی بیجا و گردن فرازی ابلهانه است که خواننده را به خنده می آورد، و چه بسا که از خنده روده بر می کند. اگر جز این می بود حالت اسفناک و رقت انگیز این پهلوان پنبه و مصیبت ها و بلاهای جانکاهی که بر سرش می آمد، هرگز به سنگ دلترین خوانندگان هم جرأت لبخند نمی داد.

اما جنبه خنده آور شخصیت دن کیشوت را باید از دیده دیگری نگریست:
دن کیشوت شريف و نوع دوست و خوش قلب است و هدف های بشردوستانه دارد، می خواهد که از مظلومان و ستم کشان رفع ظلم و ستم کند و یار و یاور رنج دیدگان باشد. پس چگونه است که چنین انسان دوست داشتنی و قابل احترامی ما را دائما به خنده می آورد؟ راز این نکته در این است که دن کیشوت به عوض این که برای رفع مظالم راه حل های عملی و واقعی پیدا کند و از مقتضیات و امکانات مساعد اجتماعی بهره گیرد، سعی می کند که این مقتضیات و امکانات را به مدد مخيله بیمار خود و در عالم وهم و پندار به وجود آورد و به جای این که برای عملی ساختن آرمان های بلند پایه خود واقعیت را به کار گیرد، لجوجانه و خودسرانه بر ضد آن قیام می کند. به کسی می ماند که می خواهد به بیچاره ای که در پشت دیوار بر خاک افتاده است و ناله می کند، کمک کند ولی راه آن را نمی داند؛ بشقاب خود را به دیوار می زند و سر و صورت خود را خونین می کند و گاه هم چند متر خود را از دیوار به بالا می کشاند ولی مذبوحانه به پایین سقوط می کند. از این رو ما با این که هدف عالی او را که دستگیری از درماندگان است می ستاییم، باز نمی توانیم از خنده و تمسخر خودداری کنیم، «بلینسکی» این نکته را چه خوب پرورانده است: «جنبه خنده آور شخصیت دن کیشوت در تضاد اندیشه های برگزیده او با الزامات و ضروریات زمان، در آنست که این اندیشه ها نمی تواند صورت فعلیت به خود بگیرند و در قالب عمل ریخته شوند. . . هرکسی اندکی دن کیشوت است، ولی بیش از همه کسانی دن کیشوت اند که دارای نیروی تخیل آتشینند و با تمام روح خود دوست می دارند، قلبشان نجيب و شريف است و حتی از اراده قوی و خرد نیز برخوردارند، اما از زرنگی و مهارت عملی بی بهره اند.»

اما سانکوبانزا، اسلحه دار و مهتر دن کیشوت، با همه ساده لوحی و عبودیت خود، چون دست خوش خیال بافی ها و مالیخولیاهای ارباب خويش نیست، واقعیت را لمس می نماید و آن را هرگز انکار یا نفی نمی کند. وی برخلاف دن کیشوت، که اگر تا حد مرگ هم کتک خورده باشد، سعی می کند به خود بقبولاند که دردی ندارد، همه چیز را آن چنان که هست بدون تعارف و خودفریبی احساس می کند. در حقیقت همراهی سانکوپاتزا با دن کیشوت وسیله ای است برای این که نقاط ضعف دن کیشوت بهتر و روشن تر نمایانده شود.

ناگفته نباید گذاشت که شخصیت دن کیشوت و سانکوپاتزا را چه بسا که درک نکرده اند و چه بسا که کوشیده اند بنا به تمایلات و نیات خود شخصیت این دو را تحریف کنند و واژگونه جلوه دهند. مثلا یکی از ادبای مغرب زمین نوشته است که: «دن کیشوت نمایش و تقليد مسخره ای است از حماقت های انسانی... چون ما حماقت های خود را در لباس دن کیشوت مجسم می بینیم و نادانی و بی خبری و بی شعوریمان در قالب سانکوپاتزا تجلی می کند، خنده مان می گیرد.»

دن کیشوت نه تنها مظهر «حماقت های انسانی» نیست، بلکه خود او هم اصولا آدم احمقی نیست، کدام آدم احمقی است که این آرمان ها و هدف های عالی و بشر دوستانه را از جان و دل بپرستد و هستی خود را در راه آن ها فدا کند؟ تورگنیف می نویسد: «برای خود زندگی کردن و در غم خود بودن چیزی است که دن کیشوت آن را شرم آور می داند، اگر بتوان چنین گفت: او همیشه بیرون از خود و برای دیگران زندگی می کند برای برادران خود و برای مبارزه با نیروهایی که دشمن بشرند زندگی می کند. و الرد بایرون درباره زمان سروانتس به درستی نوشته است که: «دن کیشوت از هر زمانی غم انگیزتر است و به خصوص از آن رو غم انگیز است که ما را به خنده می آورد، قهرمان آن مردی است درست کار و همیشه طرفدار حق و عدالت: تنها هدف او مبارزه با ظالمان است. هم چنین سانگوپاتزا نیز آن قدر که به نظر می آید احمق و ساده لوح نیست و چنان که ارنبورگ می نویسد: «زرنگی و نوعی فلسفه عملی خاص خود دارد، وفاداری او به دن کیشوت نشان می دهد که آرمان های این که از برای آن مرد روستایی نیز گرامی است.»

گروه دیگری از منتقدان نیز هستند که «دن کیشوت» را یک افسانه خیالی دانسته اند که هیچ گونه وجه اشتراکی با جنبه های واقعی زندگی آن دوران ندارد و از رئالیسم به دور است. آیا جنبه های رئالیسم در این کتاب به چشم نمی خورد؟ ممکن است گفته شود که دن کیشوت کاریکاتور نجیب زادگان و پهلوانان قرن شانزدهم اسپانیا است و بنابراین تصویر او مبالغه آمیز و خیالی و باور ناکردنی است و نمی تواند جنبه رئالیستی داشته باشد، ولی مگر «گرانده» بالزاک چیزی جز کاریکاتور یا مرد خسیس است؟ با این همه، بالزاک به مدد این مبالغه و اغراق گویی ظاهری توانسته است که همه خصوصیات برجسته یک گروه اجتماعی را در وجود گرانده پیر جمع کند و خست و لئامت را زنده تر و برجسته تر از آن چه در حجره ها و دکه ها و مغازه ها و خیابان ها و در چهره و رفتار تک تک خسیسان دیده می شود، بنمایاند و مجسم سازد. سروانتس هم همین کار را کرده است. وی در وجود دن کیشوت انحطاط پهلوانی و زوال دستگاه نجیب زادگی را با همه جنبه های مضحک و غم انگیز آن زنده و مجسم ساخته است.

دن کیشوت مظهر طبقه ای است که قدرت و شوکت خود را از دست داده و رو به زوال می رود، ولی نمی تواند این زوال را باور کند و یا این که نمی خواهد آن را به روی خود بیاورد، همین است که دن کیشوت، نجیب زاده مفلوک ناتوان، شمشیر می بندد و زره می پوشد و بر اسب «تازی» سوار می شود و در عین فقر، مهتر و اسلحه دار نگاه می دارد و به این سو و آن سو می رود و مبارز می طلبد.

سخن کوتاه، سروانتس تراژدی بسیار غم انگیز یک انسان مجنون و ذلیل و درمانده را با کمدی بسیار مضحک کسانی که دیگر اجتماع جایی برای ايشان ندارد، استادانه در هم آمیخته و شاهکاری به وجود آورده است که تجسم زندگی دردناک و رقت انگیز کسانی است که برخوردار از شرافت و درستی و صاحب افکار بلندند، ولی راه واقعی برآوردن آرزوها و آرمان های خود را نمی شناسند، از این جاست که دن کیشوت در هر خانه و کاشانه ای جای خود را باز کرده است، دن کیشوت با ما بیگانه نیست، در کنار ماست.

*** خريد کتاب دن کیشوت یا تخفیف ویژه ***