سرخ گلی غنچه مثال (گزیده ای از مخزن الاسرار نظامی)

کتاب سرخ گلی غنچه مثال (گزیده ای از مخزن الاسرار نظامی) نوشته ی مرتضی میرهاشمی به کوشش نشر علم چاپ و منتشر شده است.

هرچند ادبیات فارسی از سابقه ای طولانی برخوردار است و در ادوار مختلف متناسب با اوضاع و احوال جامعه و ذوق و سلیقه مخاطبان، شاعران به پدید آوردن انواع و اقسام شعر با موضوعات گوناگون روی آورده اند، اما وقتی سخن از شاعران تأثیرگذار در عرصه زبان و ادب فارسی به میان می آید، تنها نام چند شاعر است که می درخشد و البته نظامی گنجوی، از گویندگان قرن ششم هجری، از زمره این گروه است.

نظامی گنجوی از معدود شاعرانی است که با خلق ترکیب های فراوان و تعابیر گوناگون موجب غنای زبان فارسی و گسترش دایره واژگانی آن شد. البته ذهن خلاق شاعر و تخیل قوی او موجب شد تا دست به ساختن تصویرهای شعری زیادی بزند که غالب آنها از طراوت و تازگی برخوردار است.

نظامی با ورود به سه حوزه شعر تعلیمی و حکمی، به نظم درآوردن داستانهای بزمی و غنایی و نیز منظوم ساختن برخی داستان ها از نوع حماسی تاریخی، کوشید تا طبع خود را در هر یک از این زمینه ها بیازماید. نخستین تجربه شعری نظامی و اولین مثنوی از پنج گنج وی، مخزن الاسرار است که هم از نظر حجم از دیگر آثار او کمتر است و هم به لحاظ موضوع با مثنوی های دیگر او تفاوت هایی دارد. شاعر در این منظومه که تعداد ابیات آن قریب به دو هزار و سیصد بیت است، تصویری از نوع اندیشه و نگاه خود به زندگی و جهان را به نمایش می گذارد. اگرچه شاعر در وقت سرودن مخزن الاسرار خود را سرخ گلی غنچه مثال می خواند که منتظر وزیدن باد شمال است تا شکوفا شود، اما وجود تصویرهای شعری متنوع، که غالبا بكر و تازه است، از یک سو و بهره گیری شاعر از دانسته های علمی خود از سوی دیگر سبب دشواری سخن وی در داستان های مربوط به این مقالات سخن او هموارتر و روانتر به نظر می رسد. اما روی هم رفته مخزن الاسرار جزو آن دسته از آثاری است که به جهت پیچیدگی هایی که اهل ادب بوده است.

با توجه به این که برای آشنایی با سخن نظامی غالبا مخزن الاسرار در دانشگاه ها تدریس می شود، و از طرف دیگر با نظر به ویژگی های این اثر، که پیشتر بدان اشارتی داشتیم، خواندن تمام این مثنوی در طی یک نیمسال تحصیلی برای دانشجویان کاری است دشوار، بر آن شدیم تا گزیده ای از آن را که شامل ۱۳۴۰ بیت می شود و از همه بخش های کتاب انتخاب شده، تهیه و با شرح ابيات مشكل آن در اختیار آنان قرار دهیم. شایان ذکر است که پیش از ورود به متن در مقدماتی که ترتیب داده شده، هم درباره نظامی و آثار او سخن گفته ایم و هم به تامل در مخزن الاسرار پرداخته و آن را به تفصیل معرفی کرده ایم. امید است که توانسته باشیم آنطور که شایسته است زمینه آشنایی با نظامی را فراهم آورده باشیم. شکر و سپاس خدای را که ما را بر انجام این کار یاری کرد. (سید مرتضی میرهاشمی، تابستان ۱۳۹۳)